Oude Vest tussen 169 en 171

Omschrijving

Dit pand is een gemeentelijk momument. Onderstaande beschrijving is ontleend aan het Erfgoedregister (daar vermeld onder Korte Hansenstraat 5-7)

Beschrijving van het pand

Het betreft een bedrijfsgebouw dat met de korte zijde aan de straat gelegen is en drie bouwlagen telt onder een mansardedak. Op de begane grond bevinden zich drie toegangen, in het midden die tot de achtergelegen garage met aan weerszijden de voordeuren tot de twee gespiegelde bovenwoningen. Daarboven bevinden zich op de eerste verdieping twee paar schuifvensters, gescheiden door een brede muurdam. Op de tweede- of zolderverdieping is centraal een loggia aangebracht, met aan elke zijde een smal rondboogvenster. De voorgevel is opgetrokken in een rode, inmiddels verweerde baksteen. Boven de loggia en de rondboogvensters is een afwijkende kleur zichtbaar. Dit oorspronkelijke metselwerk is vermoedelijk beschermd gebleven door de overstek van het dak, die afgesloten wordt door een boeiplank, of een inmiddels verwijderde betimmering. Over dat laatste kan geen uitsluitsel worden gegeven omdat er geen beeldmateriaal voorhanden is van de oorspronkelijke toestand. De gevel is voorzien van natuurstenen of cementen accenten: een plint en horizontale banden op de begane grond en eerste verdieping, een geprofileerde boog boven de bedrijfsingang met sluitsteen waarop het jaartal 1904 prijkt, sluitstenen in de gemetselde segmentbogen boven de twee voordeuren, lateien met geometrisch motief boven de vensters op de eerste verdieping en een borstwering in de loggia. Daarnaast zijn geel geglazuurde bakstenen gebruikt, in het kopse metselverband van de verdiepte boogvelden boven de voordeuren op de begane grond, voor de segmentbogen op de eerste verdieping, en de gestileerde kapitelen en consoles van de lisenen die de nisboog van de loggia ondersteunen. Op de begane grond zijn beide voordeuren en de garagedeur niet oorspronkelijk. De bovenlichten van de voordeuren en de vensters op de eerste verdieping zijn voorzien van groen kathedraalglas, met respectievelijk een roedeverdeling van 1 x 3 en 2 x 4. De halfronde vensters op de tweede verdieping hebben een bovenlicht verdeeld in drieën. De voorgevel is gaaf, afgezien van een mogelijk verwijderde betimmering in de nok, de vervanging van de originele paneeldeuren in de toegangen tot de bovenwoningen, en ook de garagedeur is niet origineel. Van het interieur rest daarentegen weinig oorspronkelijks. Alleen de structuur van de begane grond en de eerste verdieping van de linkerwoning is grotendeels origineel. Bij een verbouwing in 1969 is op de begane grond aan de achterzijde van de garage echter de centrale ruimte met het vertrek links daarvan samengevoegd. En in de linkerwoning is op de eerste verdieping de alkoof tussen voor- en achterkamer bij de eerste gevoegd. Verder is hier de muur en toegang tussen achter- en serrre verwijderd. Deze inpandige serre is een bijzonder onderdeel van de woning, de huidige bedekking met transparante golfplaten is later toegevoegd. Op de tweede verdieping is een nieuwe indeling ontstaan, mogelijk is alleen de scheidingsmuur naar het achterste vertrek oorspronkelijk. Onbekend is wat de situatie van de rechterwoning op nummer 7 is, deze kon niet worden bezocht. Wat interieuronderdelen betreft zijn alleen de deur- en raamkozijnen en het trappenhuis met houten balustrade van de eerste verdieping in de linkerwoning origineel, en het plafond van het portaal op de begane grond. De plafonds op de eerste verdieping zijn afgetimmerd, de schouw in de voorkamer is vernieuwd en die in de achterkamer is ingepakt. In de bedrijfsruimte resteert vermoedelijk geen originele afwerking, gezien de vele functiewisselingen sinds 1920. De vloer is van beton, en de muren zijn voorzien van een betegelde lambrisering. Ook op de zolderverdieping resteren geen originele interieuronderdelen.

Stedenbouwkundige waarde

Korte Hansenstraat 5-7 maakt deel uit van een wijkje binnen Groenoord dat in korte tijd ontstaan is nadat Van Waveren hier in 1899 een bedrijfsterrein inrichtte voor zijn brouwerij De Posthoorn. Particuliere ontwikkelaars bebouwden de straten in korte tijd broksgewijs met smalle woningen van twee bouwlagen met een kapverdieping. Op een aantal hoeken kwamen bedrijfsruimtes tot stand voor kleine middenstanders. De bakstenen gevels van de afzonderlijke panden aan de Pasteur-, Leeuwhoek-, Hansen- en Korte Hansenstraat vertonen vanwege de korte bouwtijd een grote verwantschap in breedte, hoogte en detaillering. De waarde van de Korten Hansenstraat 5-7 vanuit stedenbouwkundige oogpunt is de goede inpassing in de omringende gevelwanden.

Architectuurhistorische waarde

De waardering van Korte Hansenstraat 5-7 is vooral gebaseerd op de gevel en niet zozeer op het interieur, omdat van het laatste slechts delen zijn overgeleverd die bovendien sober van aard zijn. Wel is de serre aan de achterkamers op de eerste verdieping een zeldzaam element bij bovenwoningen van rond 1900. De gevel valt op door z’n gaafheid en de wijze waarop deze ingepast is in het bestaande straatbeeld. Zowel het bedrijfspand als de omringende woningen aan de Korte Hansenstraat, de Hansen- en Pasteurstraat zijn uitgevoerd in een eenvoudige neorenaissance stijl, waarbij de nadruk ligt op de segmentbogen boven deuren en vensters. Vanwege de smalle gevels hebben deze bogen, overvloedig met sluitstenen en diamantkoppen uitgevoerd, een wat gedrongen aanzien dat karakteristiek is voor dit wijkje. Verder vertonen veel panden, net als de Korte Hansenstraat 5-7, horizontale banen in het metselwerk, natuurstenen of cementen lateien boven vensters en een afwijkend metselverband in de boogvelden boven vensters en toegangen. De Korte Hansenstraat 5-7 wijkt op een drietal punten af van de huidige omringende woningen, op de begane grond is een bedrijfsruimte gelegen, en de gevel is breder en hoger. Dat laatste is een gevolg van een ander daktype, in plaats van de omringende zadeldaken is hier een mansardedak toegepast. De zolderverdieping is hierdoor ook van een voor- en achtergevel voorzien. Ondanks dit ogenschijnlijke hoogteverschil en de afwijkende gevelindeling past het gebouw goed in de gevelwand en de omringende bebouwing. Behalve de gaafheid van de gevel en de wijze waarop deze ingepast is in de omgeving is het gebouw ten slotte van belang omdat het een goed voorbeeld is van een combinatie van bedrijfsruimte met woningen uit het begin van de twintigste eeuw.

Cultuurhistorische waarde

De cultuurhistorische waarde komt allereerst voort uit het gebouwtype, een kleinschalig bedrijfsgebouw uit het eerste kwart van de twintigste eeuw waarvan in Leiden nog een handvol voorbeelden resten. Verder is de koppeling met de voormalige bierbrouwerij De Posthoorn van belang. Van deze brouwerij resteren behalve het poortgebouw aan de Oude Vest geen gebouwen meer. Wel is het stratenplan van het wijkje rond de Korte Hansenstraat, de Hansen- en Pasteurstraat volgens plan van Van Waveren en de architect H.J. Jesse aangelegd. Inmiddels heeft Groenoord zich als geheel als woonwijk ontwikkeld. De wijk is begin twintigste eeuw echter ontstaan vanuit een bedrijfsterrein waar vervolgens eveneens arbeiderswoningen gebouwd werden. De Posthoorn startte deze ontwikkeling, waarna de bouw van het Openbaar Slachthuis volgde en de gashouders van de gasfabriek. Het gebouw aan de Korte Hansenstraat 5-7 maakt nog iets van dit industriële verleden duidelijk.

Bijzonderheden

M.H. van Waveren was tevens opdrachtgever voor Jesse’s verbouwing van de Vergulde Turk op de Breestraat alsmede enkele fabrieksgebouwen.